Yavaş yavaş olgunlaşan uzun elmaları tezgahlara getiren üreticiler, asıl uzun elmanın kış aylarının başlaması ile yani yerlere kırağı (karçisesi) düştüğü zaman toplanmaya başladığını fakat bugünden sonra olumsuzluk yaşanmaz ise uzun elmanın tadı ve şekliyle piyasadaki yerini alacağını söylediler.
Uzun elmayı Nahçivan taraflarından muhacir olarak Kağızman’a gelen Selesker Şerif icat edip aşıladığı için “Şerif’in Elması” olarak da bilinmekte. Uzun Elma’nın ağacı Kavak misali uzundur. Elmaları da yumurtadan daha uzundur. Hasat ayı Ekim’de yapılmaktadır. Bu elma Nisan ayının sonuna kadar dayanıklıdır.
Kağızman sadece uzun elmasıyla değil, daha değişik elma türleriyle de adından sıkça söz ettiriyor. Şah elması da bunlardan biri. Bu elmanın adı Kağızman’da bağcılığı icat eden Şahbudak’tan kalmıştır. Şabudak’ın ad verdiği bu elma önceleri Şahın Elması olarak adlandırılmış olup sonradan Şah Elması şekline bürünmüştür. Şahindere Mahallesi’nin adı da bu kişiden kalmıştır. Şah Elması’nın ağacı yüksek ve geniş olup dayanıklı bir ağaçtır. Meyveleri beyaz-al renginde olup iridirler. Dayanığı kışın ortalarına kadardır.
Kağızman sadece elmasıyla değil kayısısıyla da ön planda. Kağızman Kaysısı halk dilinde Abrigoz olarak da biliniyor. Kağızman’da yetişen meyvelerden Kayısı (Abrıgoz) ilçeye muhacirler tarafından getirilmiştir. Aşılı Erik olarak yetiştirilen Arbıgoz fidanları ve aşısı çevre köylere ve Iğdır’a kadar yayılmıştır. Kağızman’da Has Erik diye de biliniyor. Abrıgoz-Kayısı ilk olarak Çin’de Han sülalesinin ilk dönemlerinde yetiştirildiği biliniyor. Çinli tutsakların bunları Hindistan’a soktuğunu, kayısının oradan da İran’a yayılarak İsa’dan sonra birinci yüzyılda Roma İmparatorluğuna ulaştığını bildiriyor. Kayısı erken olgunlaşan bir meyve olduğu için, “Apricot” (kayısı, zerdali) kelimesinin “Precocious” (Erken Gelişmiş) kelimesi ile aynı Latince kökten geldiğini; “Apricot” kelimesinin başında ki “A” harfinin yanlışlıkla bir etimoloji hatası olarak eklendiği biliniyor.
Kağızman’da Abrıgoz’un haricinde Ağcanebat, Ham Erik, Has Erik, Şekerpare, Beyaz Erik gibi kayısılarda bulunmaktadır. Abrıgoz ise yaz ve güz Abrıgozu olarak iki çeşit üretilir. Kayısı Kağızman’da geçim kaynaklarından birini oluşturmuştur. Başta İstanbul, Ankara, Bursa, Trabzon olmak üzere çeşitli illere pazarlanmaktadır. Kayısı kurusundan Aşça/Açma yapılmaktadır. Bu Aşma’ya ‘Kak’ da denilmektedir. Kurutularak satışı yapılmaktadır. Kayısı Şenlikleri 1968’den bu yana aralıklarla yapılmakta.
kha