Volkan KARABAĞ
Kars, Ardahan, Erzurum, Ağrı ve Artvin illerinde yetiştirilen Kars Çoban Köpeği 2002 yılında coğrafi işaret aldı. Daha önce döl verimi ve büyüme özellikleri üzerine hiçbir bilimsel çalışma bulunmayan Kars Çoban Köpeğinin özelliklerinin tam olarak belirlenmesi ve saflaştırılması amacıyla Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı’nda çalışma başlatıldı.
Kars Çoban Köpekleri için üniversitenin yerleşkesinde bulunan Prof. Dr. Ali Rıza Aksoy Eğitim Araştırma ve Uygulama Çiftliği’nde açık bir barınak oluşturuldu. Yapılan barınağa bir kısmı yöredeki yetiştiricilerden sağlanan köpekler toplanarak çalışmaya başlanıldı. Geçtiğimiz yıl başlanan çalışma sonucu halen barınaktaki çeşitli yaştan toplam 42 Kars Çoban Köpeği ile saflaştırma çalışmaları sürüyor.
10 yaşındaki Ejder isimli Kars Çoban Köpeğinin ırkın görünüm olarak tüm özelliklerini yansıtan oğlu 2 ay önce doğdu. Yavrunun bakımını üstelenen genç araştırıcılar köpeğe “Demir” ismini verdi. Demir, ayrı bir bölümde özenle büyütülüyor.
Kars Çoban Köpeğinin saf örneklerinden oluşan bir sürü oluşturmak için başlatılan çalışmalar hakkında bilgi veren Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Turgut Kırmızıbayrak, “Kars Çoban Köpeği oldukça özgün ve karakteristik özellikleri olan diğer birçok köpek ırkımızdan kolaylıkla ayrılan bir köpek ırkıdır. Kars Çoban Köpeği cüsse olarak orta-ağır irilikte, genellikle gri renkli kıllarla örtülü bir postu olan, iri bir başa ve başta siyah bir maskeye sahip ve bu görünümü nedeniyle Ayı Başlı olarak nitelendirilen Kafkas Çoban Köpeğine (Caucasian Ovcharka, Caucasian Shephered Dogs) oldukça benzemektedir. Kafkas Çoban Köpeği yoğun olarak Ermenistan, Azerbaycan, Rusya ve Gürcistan’da yetiştirilmekte ve özellikle Gürcistan’da çok güzel örnekleri bulunmaktadır. Öteden beri o ülkelerde Kafkas Çoban köpekleri koruma altına alınmış, uygun bakım ve besleme ile yetiştirilmektedir. Kars Çoban Köpeği ise Kafkas Çoban köpeklerinin bir akrabası olarak ülkemizin Kafkasya’ya açılan kapısı olan Kars, Ardahan, Erzurum, Ağrı ve Artvin yöresinde var olan bir köpek ırkıdır. Kars Çoban Köpeğinin en güzel örneklerine yoğun olarak Kars ve Ardahan’da rastlamaktayız. Biz de yaklaşık 15 yıl önce Kars Çoban Köpeğini tanıtmak amacıyla yöreden köpek toplamaya başladık. Ancak çalışmayı yeterince disiplinli bir şekilde götüremedik, fakat son 2 yıldır bir doktora öğrencimizi bu konuda çalışmaya teşvik ettim. Kars Çoban Köpeğinin ırk özelliklerinin araştırılması konusunda öğrencimize konuyu verdik, çünkü bu konuyla ilgili bilimsel hiç bir bilgi yoktu. Bununla birlikte internette ve çeşitli sosyal mecralarda bu köpek ırkımızla ilgili çok yoğun bilgi kirliliği var. Biz bunlardan arındırmak, daha önce hakkında yeterli bilgi var olmayan fizyolojik özelliklerini ortaya koymak üzere disiplinli bir bilimsel çalışma başlattık. 1 yıldır çalışmamızı fiilen yürütüyoruz, elimizde bulunan ve yöreden temin ettiğimiz köpekleri çeşitli kriterlere göre çiftleştirmeye çalışmaya başladık. Gelecek yıllarda da devam edecek olan bu kontrollü çiftleştirmelerle, özellikleri daha birörnek olan çekirdek bir sürü elde etmek istiyoruz. Ülkemiz genelinde köpeğe yeterli önem verilmemektedir, çiftleştirilmelerine yani damızlık seçimlerine özen gösterilmemektedir, bakım ve beslenmeleri koşulları da çok iyi değildir ve sürekli olarak diğer ırklarla yapılan çiftleştirmelerle saflıkları bozulma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Biz bunları burada daha saf bir hale getirmeye ve ırk özelliklerini çok daha iyi yansıtan bir sürü elde etmeye çalışıyoruz.” dedi.
Yaptıkları bilimsel çalışma ile özellikle Valilik ve Belediye’nin dikkati çekerek daha iyi bir barınak olanağı istediklerini de söyleyen Kırmızıbayrak, “Kars Çoban Köpeği projesinin sadece bilimsel bir çalışmadan ibaret olmaması lazım. Bu işin sosyal, kültürel ve turizm boyutu da var. Ülkemizde birçok şehir kendi sembol ürünleri ya da varlıklarıyla öne çıkmaktadır. Kars’ta da Kars Çoban Köpeğinin ön plana çıkarılması gerekiyor, kentteki uygun alanlarda heykellerinin yapılmasının yanı sıra figürünün tekstil ürünleri ve magnet başta olmak üzere benzeri küçük hediyelik eşyalarda kullanılmasıyla kente gelen yerli ve yabancı turistlere hatıra ürün satın alma çeşitliliği sağlanmalıdır. Bu hem ilimizin tanıtımı hem de Kars Çoban Köpeğinin ulusal ve uluslararası tanınırlığına katkı sağlayacağı gibi yöreye de ekonomik bir katkı sağlayabilecektir.” diye konuştu.
Kars Çoban köpeğinin özellikleri hakkında açıklama yapan Kafkas Üniversitesi Veteriner Fakültesi Zootekni Anabilim Dalı Araştırma Görevlisi Fikret Bektaşoğlu ise, “Kars Çoban Köpeğinin fizyolojik ve morfolojik özelliklerini belirlemek anlamında doğumunu takiben tüm yavruların çeşitli dönemlerinde kulağından kuyruğuna kadar 24 ayrı yerinden beden ölçülerini alıyoruz. Aynı zamanda sürünün döl verimi özelliklerini de kontrol ederek verilerini alıyoruz. Şu an barınağımızda farklı yaş gruplarından toplam 42 köpeğimiz bulunuyor. Bu köpekler arasında bizim için damızlığa en uygun olanlarını sürüde tutuyoruz, morfolojik olarak uymayan köpeklerimizi ise bu konuyla ilgilenenlere temin ediyoruz. Kars Çoban köpeğinin bana göre en güzel ve etkileyici özelliği iri başlı ve aslan yelesine benzer bir yelesinin olmasıdır. Ayrıca kıl yapısı özellikle çok etkileyici. Türkiye’de birçok köpek ırkı mevcut ama Kars çoban köpeğinin yeri ayrı. Nedeni ise iki ayrı kıl örtüsü mevcut, biri uzun diğeri ise kısa tüy katmanına sahip olmasıdır. Bu da zaten bu köpeği bu coğrafyanın soğuk ve sert iklim şartlarına karşı koruyan bir özellik. İri başlı olmasının yanında maskesi de mevcut. Ağzı, burnu ve gözleri kapsayacak şeklinde siyah bir maskesi var. Kimi örneklerinde gözleri biraz açık tondadır gözlük gibi, kulakları üçgen şeklinde ve uçları siyahtır. Sırtının üstü siyah, ayaklarının ucuna gidildikçe renk tonu açıla açıla gidiyor ve ayaklarının ucu beyaz.” ifadesini kullandı.