“KÂFİR PEHLİVAN TIRDAT’I YENEN MİKDAD PEHLİVAN”
EFSANESİ VE ANİ’DE BULUNAN KÜMBET
Sezai Yazıcı
sezaiyazici@yahoo.com
Ani, Türkiye’nin UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alan eşsiz bir kültür varlığıdır. Kars’ın turizmi ve ekonomisi bakımımdan belirleyici bir özelliğe sahiptir.
Ani’yi yurt edinmiş uygarlıkların izini sürmek, kentin toplumsal ve ekonomik yapısını derinlemesine ortaya çıkarmak bakımından yapılan arkeolojik kazılar çok değerlidir. Bu bakımdan kamuoyu Ani Kazı Başkanlığı’nın yaptığı çalışmaları takdirle ve yakından izlemektedir. Nitekim 17 Eylül 2021’de Ani Kazı Başkanı ve Kafkas Üniversitesi öğretim üyesi Dr. Muhammet Arslan’ın açıklamaları ilgi uyandırmıştır.
Dr. Arslan, açıklamasında kazı ekibinin “Ani Katedrali’nin yaklaşık 30 m. güneybatısında Şeddadoğulları’na ait kümbet ve 3 farklı tipte mezar bulduğunu” belirtmiştir. (res. 1/a-1/b) Söz konusu alanın etrafı taşlarla çevrilmiş olsa da göz önünde ve dikkat çekici bir noktada olduğu bilinmektedir. Bu yüzden başta Ani köylüleri olmak üzere konuya ilgi duyanlar alandaki kümbete ve onun sekizgen tabanına aşinadır.
Res.2’de gösterilen işaretli yere 104 yıl önce N. Marr’ın ekibinin ulaştığı biliniyor. Katedralin güneybatısındaki tepede Marr ekibinin yaptığı kazı çalışmasının bir fotoğrafı (res. 3’de yer alıyor.)1Marr, 1917 yılında çevresini tamamen taradıktan sonra katedrale girmek istiyordu.
Söz konusu alanda yapılan kazıyla hem hedefine biraz daha yaklaştı hem de Müslümanlara ait bulduğu mezar ve kümbetle Ani’deki uygarlıklara ilişkin yeni izler keşfetti.2
Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu, yaklaşık 70 yıl önce yayımladığı Kars Tarihi adlı eserinde, kümbet ve tabanının bulunduğu alana ilişkin bugün artık bilinmediği görülen şaşırtıcı bilgileri vererek şu saptamayı yapıyordu: (res. 4)
“Anı’da, (…) katedralin güneybatı yanında yüksekçe bir yerde, halk ötedenberi evliya gibi ziyaret ettiği yalnız temelleri kalmış olan sekiz köşeli türbeye Sahabeden Mikdad-Pehlivan nazarıyla bakarlar. Bunun Selçuklu biçimindeki büyük sandukası üzerinde bulunan yazılar, taşının gevşek olmasından ve ziyaretçilerin ellerini sürmesinden aşınıp, okunamaz hale gelmiştir.” 3
Kırzıoğlu, kümbetin kime ait olduğuna ilişkin de bir öngörüde bulunuyordu:
“Bunun Şeddad Emirlerinden birisinin türbesi olacağını sanıyoruz. Erzurum’daki İzzeddin Salduk’un (1145-1174) türbesi de bunun gibi sekiz köşelidir.” 4
Prof. Kırzıoğlu, 1970’de köylülerin sandukaya olan ihtiramının boyutlarını yakından görüp konuyu biraz daha deşerek soruşturmuş olsa gerek ki önceden “Sahabeden Mikdad-Pehlivan” gözüyle bakılan sandukadaki zatı daha sonra “Anı’daki Kafir-Pehlivanı Tırdat’ı yenen Mikdâd Pehlüvan” olarak tanımlayacak ve efsaneyi biraz değiştirerek şöyle aktaracaktır :
“Fethiyye-Câmii güneybatısında, sekiz köşeli künbedin temelleri kalan duvarı içindedir. Anı köylüleri ve komşu köylüler, “Hz. Ali’nin Anı’yı fethe gönderdiği ve Anı’daki Kâfir-Pehlivanı Tırdat’ı yenen Mıkdâd-Pehlüvan” budur, diyerek çoluk çocukla gelip ziyaretle, mumlar yakarak, adak adarlar. Kitabesi oyma yazılı olduğu halde, okşamak için sürülen el izlerinden aşınmıştır.”5
Prof. Kırzıoğlu, aşındığı için daha önce tam aktaramadığı sandukadaki nesih kitabeyi bu ikinci notlarında birkaç eksiği ile netleştirir : 6
Mikdat Pehlivan Sandukasındaki Kitabe 7
Ani kazı başkanı Dr. Muhammet Arslan tarafından yeni bulunduğu açıklanan kümbet ve altındaki sekiz köşeli kaidesi, Kırzıoğlu’nun tanımladığı işte bu kümbet ve kaidesi olsa gerektir.
_______________________
1https://www.archeo.ru/
2http://www.virtualani.org/marr/index.htm
3M. Fahrettin Kırzıoğlu, Kars Tarihi, Işil Matbaası, 1953, s. 371.
4agy, s. 371
5M. Fahrettin Kırzıoğlu, “Selçuklular'ın Anı'yı Fethi ve Buradaki Selçuklu Eserleri”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Sayı 2, Ankara, 1970, s. 135.
6agy, s. 135.
7agy, s. 135
8Kitabenin yukarıda belirtilen yönleri bulunduğu noktadan kaldırılmadan önce özgün yeri esas alınarak yazılmıştır.
Karşılıkları 1. Dünya diyarından 2. Ahiret diyarına 2. …Alaattin 3-Falan ve falanınız…ve iş