Atçılar Köyündeki Malakan Mezarlığı koruma altına alındı

Tacettin DURMUŞ

Çarlık Rusyası döneminde azınlık halk zorunlu göçe tabi tutulan ve Kars’ın bazı köyünde yaşayan Malakanlara ait mezarlar, define avcıları tarafından talan edildi. Öncelikli olarak Kars’ın merkeze bağlı Çakmak Köyünde olmak üzere, Arpaçay ilçesine bağlı Atçılar ve Yalınçayır köylerinde de sökülerek ahır, ev ve bahçe duvarlarında kullanılan mezar taşları Kars’ın yakın tarihine ışık tutuyor.

Kaderine terk edilen mezarlıklar kaybolmaya yüz tutarken, Kars’ın Arpaçay ilçesine bağlı Atçılar köyünde bulunan mezarlıklar köy muhtarı Zeki Elma’nın öncülük etmesi sonucunda koruma altına alındı.

Atçılar Köyü sakinleri imece usulüyle köylerinde bulunan Malakanlara ait mezarlığı ve daha eski olan Türklere ait Müslüman mezarlığının etrafını duvarlarla çevreleyerek koruma altına aldı. Böylece yakın tarihimize ışık tutan mezarlar kaybolmadan yarınlara miras kalacak.

MEZARLIKLAR YILLARCA TAHRİP EDİLDİ

Köyünde duyarlılık oluşturarak köy halkı ile birlikte mezarlıkları koruma altına aldıklarını söyleyen Atçılar Köyü Muhtarı Zeki Elma, “Köyümüzde birisi Malakanlara birisi de Müslüman Türklere ait olan iki mezarlık bulunuyor. Malakan mezarlığından daha eski olan mezarlık, köyümüzün kuruluşundan önce burada 150 yıl öncesine kadar var ve fakat şu anda yok olan Uzun Ahmet diye bir Türk köyü varmış. Bu köyün sadece izlerini görmek mümkündür. Bu köye ait mezarlığı köy sakinlerimizle birlikte etrafını taş duvarlarla koruma altına aldık. Böylece daha da kaybolması için ve hayvanların da girmemesi için kapı bile koymadık. Bu köye ait mezarlık ile birlikte köyümüzün kenarında iki tane atıl mezar vardı. Birisi Türk birisi de Malakan mezarlığıydı. Komşularla birlikte ortak karar alarak etrafını taş duvarla ördük ve koruma altına aldık.

ÖNCEKİ YILLARDA KÖYÜMÜZE GELEN MALAKANLAR OLDU

Aynı zamanda 1962 yılına kadar köyümüzde de yaşamış olan Malakanlara ait mezarlığın etrafını da duvarla ördük.  Önceleri garip karşılansa da daha sonra hoşgörüyle karşılandı. Köyümüz zaten hep akrabadır. Bir birimizi anlayan insanlarız. Köyümüzde okuma oranı oldukça fazladır. Her kes hoş gördü ve katkı verdiler. İki mezarlığımızı da köylülerimizin destekleriyle yaptık. Bizim inançlarımıza göre de ölüye saygı vardır. Sonuçta onlarda insandı, dinimiz farklı olsa bile. Mezar taşlarının üzerinde Rusça yazılar vardır. Mezarlıkta daha düzenli yapı taşları vardı. Zamanla insanlar tarafından götürüldü, yok edildi, çekildi veya toprak altında kaldı. Malakanlar köyümüzde 1962 yılına kadar yaşamışlar. Tabi dinleri Hiristiyan. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra bu köyün sakinleri 2005 yılına kadar köyümüze gidip gelenler oldu. Birçok kez köyümüze ziyarete gelmişlerdi. Ben bir gurupla karşılaştım. Hala konuşmaları güzel, Türkçe diksiyonları iyi idi. Köyümüze gelenle o zaman ekip biçtikleri tarlaları görmek istiyor. Boş arazide tarlaya gitmek istiyor. Burada diyor çalıştım. Babam oraya götürmüştü beni at arabasıyla. Orayı tekrar görmek istiyorum. İşte hangi evden gittiğini, çünkü devlet parselleri hiç bozmaksızın ölçülerinde bizlere ailelerimize tahsis etti. Örneğim biri eşi ile gelmişti. Ben bu evin geliniydim, filan evin kızıydım, filan eve gelin gittim diyorlardı. Ayrınca Malakanlarla birlikte tam onların gideceği sırada köyde de bekçilik görevi yapan ve ücreti devlet tarafından karşılanan bir Türk aile vardı. O’nun da yaş olarak akranlarıydı. O’nu ziyarete gelirlerdi ve O’nu tanırlardı. “dedi.

MALAKANLAR HAKKINDA:

Çarlık Rusyasının Malakanlar ile birlikte içerisinde bulunan bazı azınlık halkları özellikle Kars üzerinden ülkesinin dışına sürmesi sonucu sürgün hayatı yaşayan Malakanlar, 1962 yılında çeşitli nedenlerle Kars’tan da ayrıldı.

1962 yılına kadar Kars’ta yaşayan daha sonra göçerek neredeyse tamamı Türkiye’den ayrılan Malakan’ların, Kars’ın merkeze bağlı Çakmak ve Arpaçay ilçesine bağlı Atçılar köylerindeki mezarları özellikle define avcıları tarafından yağmalandı. Göçten önce etrafları duvarlarla çevrili mezarlıklarda bulunan baş taşları da dahil olmak üzere özenle işlenmiş taşlar sökülerek ev, ahır ve bahçe duvarlarında kullandı.  Arpaçay’ın Atçılar Köyü’ndeki Malakan’lara ait mezarların tamamen tahrip edilmesinin ardından neredeyse kaybolmaya yüz tutmuştu. Daha büyük ve gösterili olan mezar taşları sökülürken geriye daha küçük mezar taşları kaldı.

1960 ve 1962 yıllarında Kars’tan ayrılan Malakanlar ABD, Rusya, Kanada, Avustralya ve Yeni Zellanda’ya göç etti. Göçün ardından yıllar sonra Kars’a gelen bazı Malakanlar, Kars ve çevresindeki aile mezarlıklarını ziyaret ettiği biliniyor. Kars’ta yaşadıkları sırada ölen yakınlarını inanışları gereği damat gibi süsleyerek bazı küpe, yüzük ve kolye gibi ziynet eşyaları ile defnetmeleri nedeniyle define avcılarının da hedefi olan mezarlıklardan geriye kalanlar yine de tarihe ışık tutmaya devam ediyor.  Hatta bu nedenle Malakanların ölülerini 3 metreye kadar derin kazılan mezarlara gömdükleri ve cenazeyi iple mezara indirdikleri de biliniyor. Malakanlar aynı zamanda beyaz Rus kökenli etnik halk olarak bilindiği dibi Bolşevik akımını da Kars’a taşıyan bir halk olarak da hatırlanır. Kars’ın Ruslar tarafından 1877- 78 Osmanlı - Rus savaşları sonucunda işgali üzerine, Kars’a sürülen Malakanlar, 100 yıla yakın ortak yaşamdan sonra, 1960 - 61 yıllarında, zorunlu olarak Rusya, Amerika, Kanada, Yeni Zellanda ve Avusturalya'ya göç etmişlerdir. Göçe, çok yakın akraba ile evlenme durumunda kalmaları, yerli halkla evlenme yapamamaları da önemli etken olmuştur. Malakan'lar, Karslıara, değirmencilik, peynircilik, bostan, bahçe ve tarımsal alanda önemli yeniliklerin gelmesine öncülük etmişlerdir. Malakan’lardan günümüzde Kars’ta sadece bir kaç aile dışında kimse kalmamıştır. Ayrıca insan öldürmeye karşı çıktıkları için ateşli silahlara da karşı oldukları için topluca silahlarını yaktıkları da bilinir. Savaş karşıtı oldukları için askere gitmemeleri ve zorla askere alınmak zorunda kalmaları da göç etmelerine neden olmuştur. Süt içen anlamına gelen ‘Malakan’ adını almışlardır..”